Gdańsk silniejszy od papieża (1501)

Kilkaset lat temu sankcje za absencję stron procesu przed sądem papieskim mogły dotknąć całe miasto. Tak też stało się w przypadku Gdańska.

_{(na tytułowym obrazie papież Aleksander VI)}

Gdańscy Romeo i Julia

Stanowiąca kanwę obłożenia Gdańska papieską klątwą historia nieszczęśliwej miłości Maurycego Ferbera i Anny Pilemann została już wielokrotnie opisana i jest raczej powszechnie znana. Artykuły traktujące o uczuciowych perypetiach tej pary marginalnie jednak traktują prawne konsekwencje matrymonialnego sporu.

Prawdopodobnie młodzi poznali się w 1498 r. podczas wesela bogatego gdańskiego patrycjusza Jerzego Proitego. Ich spojrzenia po raz pierwszy skrzyżowały się w jednej z głównomiejskich kamienic. Podobno była to miłość od pierwszego spojrzenia. Wkrótce Maurycy potajemnie poprosił Annę o rękę, czyniąc podarek ze sztabki złota. Znakiem aprobaty Anna odwdzięczyła się skrawkiem zielonego materiału ze swoje płaszcza.

Gdy młodzieniec wyznał ojcowi małżeńskie zamiary, ten – zgodnie z obyczajem – oficjalnie poprosił ojca Anny o jej rękę dla swojego syna. Spotkała go stanowcza odmowa.

Gra o gdański tron

Urodzona w 1484 r. Anna była jedyną córką bogatego kupca Mateusza Pilemanna. Wartość jej posagu nie była tajemnicą. Kwota 10.000 grzywien, za którą można było kupić co najmniej 5 wsi, kusiła wielu gdańskich zalotników. Starszy o 13 lat Maurycy pochodził z rodu Ferberów. Rodzina ta łokciami przepychała się na szczyt gdańskich elit. Jan, ojciec Maurycego, pełnił już wówczas funkcję burmistrza Gdańska.

Pilemannowie, obawiając się wzrostu pozycji Ferberów po połączeniu rodów i przejęciu posagu, woleli wydać córkę za Henryka von Süchtena, również jednego z miejskich burmistrzów.

Sądowa batalia w trzech odsłonach

Bez zbędnej zwłoki rodzina Pilemannów założyła Ferberom sprawę przed gdańskim sądem ławniczym, czyniąc zarzut z rzekomej chęci wyłudzenia posagu. Proces przegrali. Sąd orzekł, że młodzi są sobie równi stanem i majątkiem, a zaręczyli się z nieprzymuszonej woli. Bez wątpienia takie rozstrzygnięcie było do przewidzenia, gdyż… w kolegium sędziowskim zasiadał Jan i Eberhard Ferber – ojciec i wuj Maurycego.

Rozochoceni wygraną Ferberowie sami wystąpili z roszczeniem przed sądem biskupim w Bydgoszczy. Maurycy i jego rodzina zażądali wydania narzeczonej, oczywiście wraz z posagiem. Tym razem górą okazali się Pilemannowie, gdyż Anna wyparła się nie tylko przyjęcia oświadczyn, ale i samego faktu głębszej znajomości z Maurycym.

Młody Ferber nie ustępował. Zawnioskował o rewizję procesu biskupiego przez sąd papieski. Papież Aleksander VI rewizję przyjął, zlecając jej rozpoznanie arcybiskupowi Mediolanu. Jednak pomimo formalnego wezwania żadna ze stron nie stawiła się przed sądem w wyznaczonym terminie.

Papieska klątwa

Oburzony taką ignorancją papież Aleksander VI w 1500 r. obłożył klątwą najpierw rodzinę Pilemannów, a następnie cały Gdańsk. Zastanawiające jest dlaczego klątwa nie objęła także bezpośrednio rodu Ferberów.

W mieście zamknięto kościoły. W konsekwencji nie odprawiano nabożeństw, nie udzielano sakramentów. Ustało również bicie kościelnych dzwonów. Napięta sytuacja groziła wybuchem zamieszek wśród mieszkańców Gdańska.

W 1501 r. zmarł burmistrz Jan Ferber, a Rada Głównego Miasta podjęła odważną decyzję o unieważnieniu papieskiej klątwy. Co więcej, księża otrzymali od rajców nakaz powrotu do pełnienia posługi.

Papież w żaden sposób nie zareagował na jednostronne zrzucenie klątwy przez Gdańsk. Czy było to wynikiem rosnącej pozycji miasta? Czy głowa kościoła rzymskokatolickiego po prostu nie zdążyła już zająć się zagadnieniem, umierając dwa lata później?

Maurycy Ferber

Maurycy, odtrącony przez Annę, wybrał karierę duchownego. W 1512 r. objął probostwo parafii św. Piotra i Pawła w Gdańsku. Rok później został proboszczem kościoła Mariackiego. W 1523 r. dostąpił godności biskupa warmińskiego.

Szymon Mamok