Osadnictwo Okolic Gdańska (10.000 p.n.e.)

Osadnictwo na Pomorzu Gdańskim – zwłaszcza w okolicach Zatoki Gdańskiej oraz dolnego dorzecza Wisły – istniało już ok. 10.000 lat p.n.e. Ludzie zamieszkali te tereny u schyłku ostatniej epoki lodowcowej (paleolitu).

Spis treści

Epoki archeologiczne

Dla lepszego zrozumienia poruszanych zagadnień należy przypomnieć zakres czasowy epok archeologicznych – w odniesieniu do ziem dzisiejszej Polski. Ramy przedstawionych okresów, w zależności od terenów, mogły na siebie nachodzić (epoki zaczynały się bowiem i kończyły w różnym czasie).

EPOKA KAMIENIA
1) paleolit	ok. 500.000 – 8.000 lat p.n.e.
2) mezolit	ok. 8.000 – 4.800 lat p.n.e.
3) neolit	ok. 5.200 – 2.300 lat p.n.e.
EPOKA BRĄZU	ok. 2.300 – 700 lat p.n.e.
EPOKA ŻELAZA	ok. 700 lat p.n.e. – średniowiecze

źródło: archeologia.com.pl

Osobną kwestię stanowią bez wątpienia kultury archeologiczne, które – jako temat nader obszerny – nie są przedmiotem niniejszego artykułu.

Kultury archeolog iczne – zespoły stale współwystępujących ze sobą na pewnym terytorium i w pewnym czasie charakterystycznych form źródeł archeologicznych (na przykład: szczątki ludzkie, artefakty – rzeczy wytworzone przez człowieka, ekofakty – ślady wpływu człowieka na środowisko naturalne)

Osadnictwo Pomorza Nadwiślańskiego – układy osadnicze

Wobec deficytu ustaleń archeologicznych na chwilę obecną przyjąć można, iż ludność zamieszkująca Pomorze Wschodnie zaczęła funkcjonować w większych skupiskach (układach) osadniczych dopiero w epoce żelaza.

Osadnictwo okresu prasłowiańskiej kultury łużyckiej i wschodniopomorskiej (od VII do II w. p.n.e.)

W tamtym czasie pomorskie plemiona – rodziny zrzeszone w większych związkach – wybierały na swoje siedliska tereny położone raczej w pobliżu mniejszych rzek (nie odnotowano znacznej liczby osad na brzegach Wisły) oraz Morza Bałtyckiego. Tam też formowały się największe skupiska punktów osadniczych, mianowicie:

dolina rzeki Raduni (w szczególności okolice Pruszcza Gdańskiego),
środkowy i dolny bieg rzeki Wierzycy,
w mniejszym zakresie bieg rzeki Redy,
brzeg Zatoki Gdańskiej (osadnictwo pomiędzy Gdańskiem i Gdynią),
brzeg Morza Bałtyckiego (przede wszystkim okolice Jeziora Żarnowieckiego – południowo-zachodnia część),
Kępa Swarzewska (nasada Półwyspu Helskiego – pomiędzy Władysławowem i Puckiem).

Główne skupiska osadnicze plemion prasłowiańskiej kultury łużyckiej i wschodniopomorskiej na Pomorzu Gdańskim VII-II w. p.n.e. (szkic własny)

Osadnictwo okresu słowiańskiej kultury oksywskiej i wielbarskiej (od I w. p.n.e do IV w. n.e.)

W okresie tym nadal rozwija się skupisko w okolicy Pruszcza Gdańskiego oraz między Gdańskiem a Sopotem. Powstaje znaczący ośrodek w okolicy Malborka (nad Nogatem). Podnosi także swoje znaczenie skupisko osadnicze Wysoczyzny Elbląskiej – istniejące już w początkach epoki żelaza.

Główne skupiska osadnicze plemion słowiańskiej kultury oksywskiej i wielbarskiej na Pomorzu Gdańskim I w. p.n.e. – IV w. n.e. (szkic własny)

Poza głównymi skupiskami osadniczymi tworzą się również nowe ośrodki między Gdynią i Rumią oraz w okolicach Gniewu.

Natomiast prymat traci osadnictwo u nasady Półwyspu Helskiego, nad Jeziorem Żarnowieckim oraz rzeką Wierzycą.

Osadnictwo Pomorza Nadwiślańskiego osiągnęło swoje gospodarczo-kulturowe apogeum w pierwszych wiekach naszej ery. Taki stan rzeczy był przede wszystkim wynikiem nawiązania i rozwoju przez Pomorze Wschodnie wymiennych kontaktów handlowych z imperium rzymskim. Tak zwanym szlakiem bursztynowym na ziemie rzymskie dostarczany był oczywiście pomorski bursztyn. Z kolei do regionu gdańskiego napływały rzymskie i prowincjonalno-rzymskie monety oraz rękodzieło.

W konsekwencji, w zapiskach greckich i rzymskich historyków oraz kartografów pojawiają się Wenedzi (Weneci) – Słowianie zamieszkujący w dorzeczu Odry i Wisły. W wyniku czego Zatoka Gdańska uzyskała miano Zatoki Wenedzkiej.

Osadnictwo okresu najazdu Hunów i wielkiej wędrówki ludów (V-VI w.)

Odbywająca się w wiekach V-VI ekspansja południowo-wschodniej Europy dokonywana m.in. przez Hunów, Awarów czy też Protobułgarów spowodowała masowe przemieszczanie się ludności. Zjawisko nazywane przez historyków wielką wędrówką ludów nie ominęło także ziem Pomorza Gdańskiego. W rezultacie tych wydarzeń rozwój wschodniopomorskiej sieci osadniczej dosięgnął regres. Nie doszło jednak do całkowitego wyludnienia. Dotychczasowe bursztynowe szlaki zastąpił – w szczególności – handel drogą morską od strony północnej (Skandynawia).

Z drugiej strony właśnie w V-VI w. pojawiło się siedlisko ludzkie usytuowane na terenie współczesnego Gdańska.

Osadnictwo okresu przedpiastowskiego (VII – pierwsza połowa X w.)

Główne skupiska osad odradzały się we wcześniejszych lokalizacjach, czyli:

dwie grupy osad w dorzeczu rzeki Wierzycy (największa ówczesna wschodniopomorska wspólnota utworzona przez plemię Wierzyczan),
pomiędzy Gdańskiem a Gdynią,
w okolicach Pruszcza Gdańskiego – nad rzeką Radunią.

Główne skupiska osadnicze okresu przedpiastowskiego na Pomorzu Gdańskim VII – pierwsza połowa X w. (szkic własny)

Wiek IX i X to okres powstania otwartych osad na terenie obecnego Gdańska (od Gdańska-Oliwę, przez Gdańsk-Zabornię i Gdańsk-Orunię, aż po Gdańsk-Święty Wojciech), chronionych przez gród strażniczy posadowiony na Grodzisku (Górze Gradowej).

Słowianie

Nadal dokładnie nie wiadomo kiedy na Pomorzu Gdańskim osiedlili się Słowianie. Najnowsze metody badawcze – w szczególności badania genetyczne – mocno podkopują fundamenty dotychczas postawionych tez. Zarówno co do czasu jak i miejsca, z którego przywędrowali nasi przodkowie. Nie można przy tym wykluczyć, aby byli tutaj od samego początku…

Szymon Mamok