Jak książę Mściwoj II obraził się na Gdańsk

Za sprawą księcia pomorskiego Mściwoja II gdański gród przestał pełnić w drugiej połowie XIII w. funkcje stołeczne dla Pomorza Wschodniego. Władca brutalnie rozprawił się ponadto z niepokornym miastem.

Scheda po Świętopełku II

Będące następstwem gąsawskiego mordu polityczne uniezależnienie Pomorza Gdańskiego diametralnie zmieniło sytuację prawną Świętopełka II. Znalazł się, analogicznie do pozostałych samodzielnych książąt prowincjonalnych, w obowiązku wydzielenia swoim braciom – Warcisław I, Sambor II, Racibor – zależnych dzielnic w dopiero co powstałym państwie wschodniopomorskim (korelacja senior – junior).

Świętopełk II nie mógł oczywiście zapomnieć o swoich dorosłych synach – starszym Mściwoju II i młodszym Warcisławie II. Temu pierwszemu jeszcze za życia (około 1255 r.) nadał ziemię świecką z głównym ośrodkiem w Świeciu nad Wisłą.

Konflikt z ojcem i bratem

Najstarszy syn Świętopełka II szybko poróżnił się z ojcem i bratem. Zarzewiem sporu była chęć zerwania przez Mściwoja II pokoju zawartego przez ojca z Zakonem Krzyżackim w 1253 r. Niesubordynacja pierworodnego potomka z pewnością przesądziła o pośmiertnym (11.01.1266 r.) przekazaniu przez seniora księstwa gdańskiego w ręce młodszego Warcisława II.

Mściwoj II stosunkowo szybko odebrał ziemię bratu i już w 1270 r. uzyskał władzę nad Gdańskiem.

Mściwoj II kupczy Gdańskiem

Ostatni władca z dynastii Sobiesławiców nie raz traktował Gdańsk jako ofertę w politycznych pertraktacjach.

W 1264 r. szukając sojusznika w sporze z ojcem i bratem obiecał księciu zachodniopomorskiemu Barnimowi I dzielnicę gdańską (jeszcze przecież wyłącznie potencjalny rodowy spadek) z zastrzeżeniem swoich dożywotnich rządów.

Krótko po przejęciu Gdańska (na przełomie 1270 i 1271 r.), w obawie przed koalicją złożoną z Krzyżaków oraz zastępów stryja Sambora II i brata Warcisława II, zadeklarował Brandenburczykom odstąpienie Gdańska z przyległymi ziemiami w zamian za militarne wsparcie.

Trzy lata później Mściwoj II ponownie poprosił o pomoc margrabiów brandenburskich w zamian za pośmiertne przejęcie swojego księstwa z głównym ośrodkiem – Gdańskiem. Tym razem Brandenburczycy mieli odzyskać zajętą przez księcia rugijskiego Wisława ziemię sławieńską.

Nadal wysoce dyskusyjnym jest, czy książę rzeczywiście zamierzał dotrzymywać składanych deklaracji, czy były one jedynie sprytnym wybiegiem bez pokrycia. Nie można zapomnieć, że w 1243 r. został oddany przez ojca jako zakładnik Krzyżakom – wirtuozom intrygowania i niedotrzymywania obietnic. Być może pięcioletni okres zakonnej niewoli pozwolił mu nabyć niezmiernie przydatne w średniowiecznych realiach umiejętności uświęcania środków w drodze do celu.

Świecie zamiast Gdańska

W 1271 r. Mściwoj II wyprawił się zbrojnie na Kujawy przeciwko zbiegłym Samborowi II i Warcisławowi II, układając się uprzednio z Krzyżakami. Jednocześnie – skuszeni wcześniejszymi, a nieaktualnymi już obietnicami księcia – margrabiowie brandenburscy przybyli do ziemi gdańskiej. Za aprobatą mieszczan przejęli gród oraz miasto.

Z pomocą księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego gdański dynasta odzyskał rodowe miasto na przełomie 1271 i 1272 r. Niezwłocznie wymierzył kary za mieszczańską zdradę. Zwolennicy brandenburskich rządów – z sołtysem Arnoldem na czele – zapłacili za złamanie wierności głową. Nie obeszło się również bez konfiskaty majątków oraz banicji. W ramach odpowiedzialności zbiorowej lubeckie miasto (ulokowane ok 1227 r. przez Świętopełka II) pozbawione zostało drewnianych fortyfikacji obronnych.

Rozzłoszczony na gdańszczan Mściwoj II przeniósł swój dwór i administrację do Świecia nad Wisłą. Co prawda rozkwit gospodarczy miasta na tym nie ucierpiał, ale Gdańsk przestał być ówczesnym centrum wydarzeń politycznych na Pomorzu Nadwiślańskim.

U schyłku życia książę powrócił jednak do Gdańska, gdzie zmarł 25.12.1294 r.

Herbowa odmienność Mściwoja II

Na uwagę zasługuje również odejście przez Mściwoja II od tradycyjnego znaku gdańskiego rodu Sobiesławiców, którym była lilia (według pomijanej już teorii – odwrócona kotwica). Skłócony z rodziną książę umieszczał na swoich pieczęciach wizerunek orła lub lwa.

Szymon Mamok