Bez archeologicznej sensacji w Gdańsku.
Potwierdzono powszechnie znaną, najstarszą datację miasta

Muzeum Gdańska, którego dyrektorem jest Waldemar Ossowski, poinformowało 20 grudnia 2022 r., że wyniki prowadzonych w ostatnich miesiącach badań archeologicznych potwierdziły ustalenia z lat 70. XX w.

Zdjęcie tytułowe pochodzi z profilu facebook Waldemara Ossowskiego – na zdjęciu (fot. Agnieszka Grabowska-Ogrodnik), w którym występuje jako dyrektor Muzeum Gdańska.

Po raz kolejny przebadano to samo skupisko osadnicze w rejonie Długiego Targu

Trwające od przełomu lipca i sierpnia 2022 r. prace archeologiczne przeprowadzili – na zlecenie Muzeum Gdańska – Archeolodzy z Uniwersytetu Gdańskiego. Badaniami objęte zostało znajdujące się pod Ratuszem Głównego Miasta w Gdańsku (siedziba muzeum), powszechnie znane skupisko osadnicze. Elementy tej wczesnośredniowiecznej konstrukcji zostały już wcześniej (druga połowa lat 90. XX w.) wydatowane metodą dendrochronologiczną przez prof. Tomasza Ważnego na lata 30. X w.

O ile analizowane uprzednio w latach 70. i 90. XX w. elementy osady zostały zniszczone i usunięte w 2000 r. w wyniku prac związanych z osuszaniem piwnic Ratusza Głównomiejskiego (nie wiadomo gdzie obecnie znajdują się te pozostałości – sic!), o tyle nie może być jakichkolwiek wątpliwości, że badania prowadzone pod kierownictwem Waldemara Ossowskiego ponad 20 lat później objęły ten sam obszar osadniczy.

Słowiańska osada z X w. była już wyeksponowana w podziemiach rejonu Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku na początku lat 80. XX w.

Wyniki badań zgodne z przewidywanymi

Datowanie radiowęglowe drewnianych pozostałości osady przyniosło wynik pomiędzy 911 a 951 r. Z kolei badanie metodą dendrochronologiczną określiło datę ścięcia drzewa, z którego pozyskano drewno budowlane, na 930 r.

Przedstawiona datacja jest powszechnie znana od kilkudziesięciu lat i nie poszerza dotychczasowej wiedzy o początkach Gdańska.

Waldemar Ossowski: profesor Zbierski jako pierwszy odkrył te pozostałości w latach 70. XX w.

Dyrektor Muzeum Gdańska spodziewał się takiego wyniku prowadzonych od kilku miesięcy badań archeologicznych. Waldemar Ossowski – w wywiadzie udzielonym dla Radia Gdańsk po podsumowaniu efektów prac – przyznaje, że już wcześniej uznawał ustalenia prof. Andrzeja Zbierskiego za wysoce prawdopodobne. Ponowne wydatowanie drewnianego elementu konstrukcji osadniczej na pierwsze dekady X w. nie jest zaskoczeniem dla dyrektora muzeum:

(…) profesor Zbierski, który jako pierwszy odkrył te pozostałości (…) Nie ukrywam, że bardzo mnie interesowały dokonania profesora Zbierskiego. Tak więc z dużą taką uwagą traktowałem to co on pisał na temat właśnie swoich odkryć z lat 70. i uważałem, że w chwili obecnej interpretacje początków Gdańska chyba poszły w złym kierunku, że z jakichś niezrozumiałych dla mnie względów krytyka badań z lat 70. poszła za daleko, nawet w takim kierunku, że zaczęliśmy podważać oczywiste znaleziska materialne, które są niepodważalne.

Natomiast w treści komunikatu prasowego wydanego przez Muzeum Gdańska dyrektor Waldemar Ossowski podkreślił:

Podczas trwających od września do grudnia prac odsłonięto trzy wykopy. W pierwszym, pod Wielką Salą Wety i Galerią Palową, w latach 70. XX wieku prowadził badania archeolog, prof. Andrzej Zbierski. Odkrył w nim pozostałości zabudowań z XIII wieku oraz drewnianą konstrukcję, którą interpretował jako wał z X wieku.

Dendrochronologiczne ustalenia z drugiej połowy lat 90. XX w.

Z końcem ubiegłego wieku zespół naukowców – dr hab. Henryk Paner (dyrektor Muzeum Archeologicznego w Gdańsku w latach 1991-2014), Zbigniew Borcowski (nieżyjący już archeolog) oraz prof. Tomasz Ważny (dendrolog, twórca polskiej dendroarcheologii) – poddał badaniu drewno z konstrukcji odkrytych uprzednio przez prof. Andrzeja Zbierskiego.

Wyniki tych badań prof. Tomasz Ważny – odpowiedzialny za dendrochronologiczną analizę artefaktów – opublikował w wydanej przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku w 2001 r. książce Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce.

W przedstawionej publikacja prof. Tomasz Ważny – już ponad 20 lat temu – tak podsumował wyniki przeprowadzonych badań:

Najstarsze daty uzyskano dla konstrukcji odkrytej przez Zbierskiego w podziemiach Ratusza Głównomiejskiego. Konstrukcja ta, będąca przypuszczalnie pozostałością wału obronnego (Zbierski 1978), została wybudowana w tym miejscu około 932 r., a więc ponad 60 lat przed pojawieniem się pierwszej wzmianki o Gdańsku. Rezultat ten dokumentuje, że historia miasta jest znacznie dłuższa, niż obchodzone w 1997 r. 1000 lat.

Publikacje z lat 1998-2022

W ostatnim ćwierćwieczu taki wiek omawianych gdańskich obiektów nieruchomych wskazywany był w szeregu publikacji i nie może być obecnie traktowany jako archeologiczna sensacji.

Badania przeprowadzone przez Muzeum Gdańska, jakkolwiek potrzebne i oczekiwane, jedynie ugruntowały dotychczasowe ustalenia archeologów wcześniej badających rejon Ratusza Prawego Miasta w Gdańsku.

Dr hab. Henryk Paner (1998, 2001, 2004, 2006, 2015 r.)

Liczne prace dotyczące najstarszego Gdańska wyszły spod pióra kierownika prac badawczych z drugiej połowy lat 90. XX w.:

• Rozwój przestrzenny Gdańska w świetle badań archeologicznych, [w]: Civitates principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej. Katalog wystawy, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 1998,
• Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych (red.), Gdańsk 1998,
• Gdańsk i gdańszczanie w badaniach Muzeum Archeologicznego, [w:] Tożsamość miejsca i ludzi. Gdańszczanie i ich miasto w perspektywie historyczno-socjologicznej, red. M. Dymnicka, Z. Opacki, Warszawa 2001,
• Nowe źródła archeologiczne do dziejów wczesnośredniowiecznego Gdańska, [w:] Archeologia et historia urbana, red. R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki, Elbląg 2004,
• Archeologia Gdańska w latach 1988-2005, [w:] Archeologia Gdańska I, 2006,
• Rozwój przestrzenny wczesnośredniowiecznego Gdańska w świetle źródeł archeologicznych, [w:] Archaeologia Historica Polona, tom 23, 2015.

W ostatniej z wymienionych prac archeolog stwierdził:

Z wyjątkiem dobrze znanych w literaturze odkryć dokonanych przez A. Zbierskiego pod budynkiem ratusza Głównego Miasta (Zbierski 1978a, s. 71–125; 1978b, s. 194–223), nigdzie w pobliżu nie stwierdzono osadnictwa starszego niż ze schyłku XIII wieku. W 1995 roku pobrano próby drewna z konstrukcji odkrytych niegdyś przez wspomnianego badacza w wykopach przy ulicach Długiej i Kuśnierskiej. Zostały one wydatowane na 932 rok i, jak na razie, jest to najstarsza, pewna data roczna dla Gdańska.

Dr Sławomir Wadyl (2015 r.)

W artykule Pomorze Wschodnie w X wieku. Uwagi na marginesie pracy Błażeja Śliwińskiego, Początki Gdańska: Dzieje ziem nad zachodnim brzegiem Zatoki Gdańskiej w I połowie X wieku, Gdańsk 2009 opublikowanym w Pomorania Antiqua (tom XXIV, 2015, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku) dr Sławomir Wadyl (archeolog) przypomniał:

Przed kilku laty opublikowano wyniki badań dendrochronologicznych konstrukcji z najniższego poziomu (z poziomu rzekomej starszej osady). wykazały one, że do budowy konstrukcji (w publikacjach wzmiankujących wyniki tych badań, nie ma jednak informacji, z jakich konkretnie elementów pobrano próbki – wydaje się, że musiały to być jakieś konkretniejsze elementy niż pochodzące z konstrukcji plecionkowej) wykorzystano drewno ścięte na początku lat 30. X w. (lata do 932).

Prof. Andrzej Buko (2021 r.)

W zeszłorocznej publikacji również prof. Andrzej Buko (archeolog) nawiązał do wyników badań z drugiej połowy lat 90. XX w.:

W ten sposób drewniane elementy konstrukcyjne odsłonięte pod Ratuszem Głównego Miasta, datowane na lata 30. X wieku (Paner 1998, s. 115), zainicjowały dyskusję na temat możliwej lokalizacji tu plemiennego grodu starszego od tzw. książęcego, wzniesionego po stronie północnej, nad Motławą.

Muzeum Gdańska: dr Leszek Molendowski, Katarzyna Kurkowska, Zdzisław Kościelak (2022 r.)

W 2022 r. – jeszcze przed grudniowym ogłoszeniem wyników najnowszych badań archeologicznych – samo Muzeum Gdańska wydało publikację Historie Gdańskich Dzielnic. Tom 4. Siedlce pod redakcją Katarzyny Kurkowskiej i Leszka Molendowskiego (historyk). W artykule Siedlica – rzeka, nad którą powstał Gdańsk autorstwa Zdzisława Kościelaka stwierdzono:

Niemniej za bezsporne uznaje się istnienie osady w okolicach obecnego Ratusza Głównomiejskiego, w której – według ustaleń archeologów – wykorzystano drewno ścięte na początku lat 30. X w. (do roku 932).

Prof. Błażej Śliwiński: datacja była znana

Rezultat badań przeprowadzonych pod kierownictwem Waldemara Ossowskiego w 2022 r. w punkt podsumował historyk prof. Błażej Śliwiński (facebook):

(…) nic nowego gdy chodzi o fakt archeologiczny (datacja była znana)

Prof. Beata Możejko: wiedzieliśmy o tym wcześniej

Również historyk prof. Beata Możejko nie odnajduje niczego odkrywczego i sensacyjnego w ustaleniach Waldemara Ossowskiego (trojmiasto.wyborcza.pl):

Odkrycie jest ważne, ale nie jest niczym, o czym nie wiedzielibyśmy wcześniej.

Zobacz także:

Nauka w Polsce: Dendrolog prof. Ważny krytycznie o odkryciach archeologicznych w Gdańsku

National Geographic: Odkrycie w Gdańsku nie takie sensacyjne? Ślady słowiańskiej osady z X wieku potwierdzono już 25 lat temu

Wprost: Odkrycie w Gdańsku nie tak sensacyjne, jak ogłoszono. „Badania już 25 lat temu”

Wprost: Spór naukowców o odkrycie w Gdańsku. „Wystarczyło zejść z gabinetu do piwnicy”

dzieje.pl portal historyczny: Dendrolog prof. T. Ważny krytycznie o odkryciach archeologicznych w Gdańsku

Szymon Mamok